زمان و لیل به آفاقی و انفسی، تقسیم می شود و همچنین نهار و شجر و حجر آفاقی و انفسی داریم و بطورکلی هرچیز که در این عالَم مُلکیِ دارای زمان و مکان، وجود دارد، در ملکوت نیز وجود دارد. ملکوت، یعنی باطن این عالُم؛ وعالَم انفسی همان باطن عالَم آفاقی است. هر دوی این عوالم آفاقی و انفسی، دارای اندازه هستند. زمان عالَم آفاقی، همین زمانی است که ما اندازه گیری و محاسبه اش می کنیم و ساعت و دقیقه و ثانیه و ماه و سال برای آن قائلیم. زمان انفسی نیز دارای اندازه است اما شایسته ی قرار گرفتن در تقویم نیست. بیشتر وقایعی که برای انبیا و به خصوص اولیا رخ می دهد در عالَم انفسی است چون انبیاء، دارای جنبه ی آفاقی و خلقی نیز هستند و از هر دو جنبه ی آفاقی و انفسی برخوردارند. اولیا بیشتر دارای جنبه ی انفسی هستند و کمتر با خلق هستند، زیرا رسالت ندارند و رسول نیستند. بنابراین انبیاء، از هر دو جنبه برخوردارند. برای مثال، درست است که در عالَم آفاقی هم یک لحظه ای وجود داشت که شاید عایشه نیز در کنار پیغمبر نشسته بود و نزول وحی را تماشا می کرد. این واقعه در همین عالُم که عالَم آفاق است اتفاق می افتد و این لحظه ها را تاریخ، ثبت و ضبط کرده است. برای مثال، لحظاتی را که حضرت به غار حرا می رفت مشخص و آفاقی است، اما پیش از آن در عالَم انفسی بوده است. برای قضیه ی خضر(ع) و حضرت موسی (ع) به نظر می رسد که در عالَم آفاق باشد اما پیش از آن در عالَم انفس است.
برخی می گویند که این وقایع در زمان گذشته بوده است و زمانشان به پایان رسیده است و برخی دیگر می گویند که بشر در آینده به آنها دست خواهد یافت. اما باید گفت که در همین زمان نیز این قضیه حل شده است و این وقایع در زمان انفسی اتفاق افتاده است. کسانیکه می خواهند وقایع غیبی و حقایقی را که برای انبیا و اولیا اتفاق افتاده است، صرفا در بستر زمان و مکان، بسیاری از حقایق دینی به اسطوره تبدیل می شود. افرادی که این وقایع را اسطوره و ساخته ذهن بشر می دانند، به زمان انفسی آشنایی ندارند و می خواهند همه چیز را در زمان آفاقی ببینند. آنان می بینند که این حقایق انفسی، شبیه وقایع آفاقی نیست، آن را اسطوره می دانند. زمان انفسی، جزئی از حقایق، بلکه منشأ حقایق است.
حافظ می گوید :
آن شب قدری که گویند اهل خلوت امشب است
یارب این تأثیر دولت از کدامین کوکب است
ما باید لیلة القدر واقعی را در عالَم انفسی و ملکوت بجوییم که البته هر لحظه در این عالَم مُلک ، مظهری از همان ملکوت است و هرچه گردش گردش لیل و نهار و تقویم ها تغییرپذیر باشد ، که البته این عالَم ، عالَم تحول و تغییرپذیری است ، اما این حقیقت ، در هر شبی که اتفاق افتاده است ، مظهر آن لیلی است که در عالَم انفسی است و لیلة القدری که در این عالَم انفسی وجود دارد ، همواره از ازل تا ابد هست اما مظهر آن در این عالَم میتواند تغییر پذیر باشد و در هر شبی باشد که البته برای اهل خلوت ، هرشب اتفاق می افتد .
قرآن کریم ، که مستور در مَکمَن غیب بوده است ، در این شب نازل می شود . قرآن از غیب آمده است و سرانجام به غیب نیز بازخواهد گشت و کسانیکه از قرآن ، پیروی می کنند نیز به عالَم غیب راه خواهند یافت . پس قرآن کریم از غیب آمده است ، به غیب بازخواهد گشت و پیروانش را به غیب خواهد رساند . حال این غیب کجاست ؟ قرآن کریم می فرماید : یؤمنونَ بالغَیبِ و باید ایمان به غیب داشت . ترجمه غیب به معنای پنهان است . آنچه غیب است یعنی پنهان است و ما آن را نمی دانیم . شاید پرسیده شود که غیب در درون ماست و یا در بیرون ماست ؟ اگر در بیرون ماست کجاست ؟ بیرون ما از همین جایی که ما در آن نشسته ایم تا برسد به کرات و کهکشان های دوردست و تا مهبانگ امتداد دارد . آیا کُراتی که در سپهر وجود دارند ، غیب هستند ؟ البته شاید بتوان به آن غیب نسبی گفت . اگر غیب به معنای پنهان باشد ، نه تنها کُرات دیگر ، بلکه در همین جا و داخل جیب شما نیز برای من غیب شمرده می شود . اما میتوان همه ی اینها را رفت و دید و برای ما آشکار می شوند . اگر کره ی ماه و کهکشان ها پنهان است می توان یک روزی رفت و دید . بنابراین غیب ، آن نیست که دیده نمی شود و نمی دانیم . غیب ، آن چیزی است که همواره برای ما پنهان است . آن غیب ، سرّ سُویدای انسان است و کَنز خَفی و بالاتر از آن کَنز اخفی است که عرفا به آن مقام اَخَفیّت را اطلاق می کنند که بسیار بالاتر از مقام خفی است و هرگز آشکار نمی شود .
قرآن کریم ، از مَکمَن غیب آمده است که هیچ فردی به آن دسترسی ندارد و نمی تواند به آنجا برود و اوست که باید بیاید . خداوند این قرآن را از مَکمَن غیبِ دست نیافتنی فرو فرستاده ؛ و این قرآن آمده است تا در باطن حضرت ختمی مرتبت رسیده است و مسیر نزول و عبور آن ، کره ی ماه و مرّیخ یا کهکشان نبود . اگر این مسیر ، عبور از کرات آسمانی بود و دستگاه گیرنده ای وجود داشت که بتواند آن را دریافت کند ، شاید شما پیش از آنکه به قلب پیامبر برسد آن را می گرفتید ؛ که البته هیچ دستگاهی نمی تواند آن را دریافت کند و اگر این دستگاه های گیرنده ی موجود و هزاربرابر قوی تر از اینها نیز وجود داشت کسی نمی توانست قرآن و وحی نبوی را ضبط کند . برای مثال ممکن بود بشود صدای حضرت داوود را ضبط کرد . گفته می شود که حضرت داوود خوض لحن بوده است و حال اگر او آوازی خوانده است ، فرکانس و طنین صدای او در فضا وجود دارد و اگر دستگاه گیرنده ی قوی ای داشته باشیم ، شاید بتوانیم این صدا و تمام صداهایی را که در این عالَم به وجود آمده است ضبط کنیم . اما به نظر شما وحی محمدی(ص) ضبط شدنی است ؟ پس اینطور نبوده است که از کراتی عبور کند . مصبّ وممرّ ورود وحی در باطن حضرت ختمی مرتبت(ص) بوده است که هیچ فردی به آنجا راه ندارد . حال جبرئیل در کجا بود ؟ جبرئیل نیز در باطن ایشان بود . جبرئیل ، شأنی از شئون خود حضرت خاتم بود . این حقایق آمده است تا با زبان مبارک حضرت رسیده است و حضرت ختمی مرتبت(ص) آن را برای ما بیان کرده است .
کتاب معرفت، صفای رمضان، ص 38-37