آیات 45،46
وَ إِذٰا قَرَأْتَ اَلْقُرْآنَ جَعَلْنٰا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ اَلَّذِینَ لاٰ یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَهِ حِجٰاباً مَسْتُوراً (45 )
علی قلوبهم أکنه أن یفقهوه و فی آذانهم وقرا اسرا(46 )
خداوند به رسول گرامی خود فرمود:
"إِنَّکَ لاَ تُسْمِعُ الْمَوْتَى وَلاَ تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعَاءَ"
رسول من تو مرده‌ها را نمی توانی بشنوانی وکرها راهم نمی توانی بشنوانی با خواندن آنها،
رسول خدا که برای مرده‌ها صحبت و دعوت و موعظه نداشت،منظور مخاطبان حضرتندکه
در حقیقت عده‌ای زنده‌اندو عده‌ای مرده، مرده ها کسانی هستند که بین حق و دل آنها
یک غلاف سنگین و یک قشرعظیمی است، مثل غاری که در آن دفن شده‌اند،
حجاب دو قسم است:
*حجاب جسمانی و حسّی که " حجاب محسوس" است مثل دیوار،پرده؛
*و حجابی مستور که دیده نمی‌شود مثل گناه...
گناهکار محجوب و واقعاً در حجاب است ولی نمی‌بیند. چون این حجاب مستور است.
در دعای شریف ابوحمزه‌ثمالی آمده که
"انک لا تحتجب عن خلقک الا ان تحجبهم الاعمال السیئة دونک "؛
خدایا تو محجوب نیستی عمل حاجب است (این عمل نمی‌گذارد ما تو را ببینیم )
در قرآن،از واژه های مختلف و ظریف ،مانند «رین»، «غلف»، «قفل»، «قساوت» و «اکنّه» کهدرواقع
واژه های هم گروه با«طبع» و«ختم» هستند،درموردمحروم شدن انسان از فطرت خودآمده است.
هر کدام از این واژه ها،
به مرحله ای از انحراف فکری انسان و محرومیت او از شناخت اشاره دارد،
به گونه ای که از مراحل ضعیف تر شروع می‌شود و به مراحل سخت و خطرناک می رسد،
آن چنان که به کلی حسّ تشخیص از انسان گرفته می شود.
ونشاندهنده کم‌عمقی و کوتاه بینی در نظر و استدلال است و وسعت فکر و منطق که
بین حق و باطل نمی توانند تشخیص دهند،
برای مؤمنین می فرمایدکه
سعه نظر و وسعت فکر دارند
"أَفَمَن شَرَحَ اللّهُ صَدرَهُ لِلاسلام فَهُوَ علی نورٍ مِن رَبِّهِ"
(زمر/22 )ولی درباره کفار می فرماید:
"اَم عَلی قَلُوبٍ اَقفالُها"(محمد/24 ) "قالوُا قُلُوبُنا غُلفٌ"(بقره/88 )
"وَ عَلَی قُلُوبُنا اَکِنَّه"(انعام/25 )
…وَ جَعَلْنا عَلى قُلُوبِهِمْ أَکِنَّهً أَنْ یَفْقَهُوه(انعام . 25)
وَ جَعَلْنا عَلى قُلُوبِهِمْ أَکِنَّهً أَنْ یَفْقَهُوهُ وَ فی آذانِهِمْ وَقْرا...) اسراء . 47)
…إِنَّا جَعَلْنا عَلى قُلُوبِهِمْ أَکِنَّهً أَنْ یَفْقَهُوهُ وَ فی آذانِهِمْ وَقْرا…
(کهف . 57)
وَ قالُوا قُلُوبُنا فی أَکِنَّهٍ مِمَّا تَدْعُونا إِلَیْه…
) فصلت . 5)
گناهان مانند غبار و گرد وخاک ذره ذره برقلب می نشیند و زنگار شدیدی ایجاد می کند و
اگر ادامه یابد ، «علی قلوبهم أکنه »می‌شود.
«اکنه» جمع «کنه» و به معنای پرده ضخیم یا پرده‌ای روی پرده دیگر است که هیچ منفذی را
برای ورود نور نمی‌گذارد وبه غارعمیقی که هیچ نوری وارد آن نشود نیز اکنه می گویند .
علامه جوادی آملی می فرمایند :
"جَعَلْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ أَکِنَّة"ما «کنان» قرار دادیم، ما آنجا را غار قرار دادیم و
اینها در غار دفن‌اند، چگونه حرف تو را می‌فهمند؟"
أَنْ یَفْقَهُوهُ ...
قرآن کریم از ما دعوت به تفقه می کند،
تفقه از"فقه" است. فهم عمیق و بصیرت کامل به حقیقت یک چیز را فقه می گویند.
"راغب" در "مفردات" می گویند:
"الفقه هو
التوصل الی علم غائب بعلم شاهد"
فقه این است که از یک امر ظاهر و آشکار، به یک حقیقت مخفی و پنهان پی برده شود.
یعنی با عمیق فکر کردن به معنا و روح دستورها پی بردن...
در آیه خطاب به پیامبر(ص) می فرماید :
و چون قرآن بخوانی بین تووآنانی که به آخرت ایمان ندارندحجابی پوشنده قرارمی دهیم.
کسانی که ایمان ندارند,اساساً غیب را منکر هستند،
چون فقط اخباری را که به عالم شهادت (عالم حس و فیزیکی) مربوط می شودرا موثق می دانندو
اخبار عالم غیب را چون قابل مشاهده عینی نمی یابند نمی پذیرند.
این گروه از تماشا کردن بسیاری از مناظر دیدنی در عالم محروم اند.
آیه بعد کاملا گویا و رساست:
“ و بر دل هایشان پرده هایی می کشیم که آن پیام را در نیابند”.
عین این عبارت در آیه ۲۵ سوره انعام و آیه ۵۷ سوره کهف نیز آمده است.
ظرافت این آیه در این است که دو واژه را در کنار هم آورده:
قلب و تفقه.
یعنی می فرماید:
این گروه کسانی هستندکه چون به دورقلبشان حجابی گرفته شده ازادراک وتفقه محروم اند.
در منظر قرآن کریم ،دل و قلب نه تنها محل احساس و عاطفه است بلکه محل تفقه،
ادراک و فهمیدن و کسب معرفت هم هست.
حجاب هایی که بین انسان و خداوند قرار می گیرند,
زنگارهایی هستند که بر دل آدمی نشسته اند.
عرفا می گویند:
آن چیزی که بین شما و خداوند حائل است و فاصله می اندازد،رذائل است.
هر گناهی حجاب و حائلی بین آدمی و خداوند است.
هر چه بیشتر باشد، حجاب ها نیز ضخیم تر خواهد شد.
و حتی علمشان اگر به معرفت و ولایت گره نخورده باشد،
نه تنها برای نزدیک تر شدن به خداوند از آنها دست گیری نمی کند،
بلکه فاصله آن ها با خداوند را هم بیشتر می کندو
انباشته های ذهنی،علوم و معارفش فقط "من کاذب " او را متورم تر خواهد کردو به جای اینکه
این معارف و دانش ها راه انسان را به خداوند نزدیک تر کند راه را بسیار دورتر می کند.
در دفتر سوم و چهارم مثنوی، مولوی داستان کنعان پسر نوح را می گوید.
کنعان نماد استکبار علمی است.
کسی که به واسطه اندوخته های ذهنی و مهارت هایش،خود را مستغنی از هدایت و
دست گیری نبی و ولایت می داند.
نوح به فرمان خداوند کشتی ساخت چراکه از غیب خبر یک طوفان مهیب به او رسیده بود.
کنعان شنا بلد بود و به دانش و فن شناگری خود و عقل و منطق خود مغرور،
وقتی که نوح(ع) می گوید:
ای پسرم سوار بر کشتی شو تا از هلاکت نجات پیدا کنی،
کنعان می گویدکه من اسباب نجاتم را خودم فراهم کرده ام.
وسیله ارشاد را خودم در اختیار دارم و حاجتی به ارشاد و هدایت و دست گیری تو ندارم.
هین مکن کین موج طوفان بلاست
دست و پا و آشنا امروز لاست
نوح به پسرش می گوید دست و پا زدن و شناکردن به دردروز آفتابی و روز صاف می خورد،
عجالتاً آن چیزی که عن قریب در خواهد گرفت طوفانی است که
همه چیز و همه کس را هلاک خواهد کرد.علم شناگری و ابزار تو
در چنین عرصه ای کارساز نیست و احتیاج به کشتی نجات داری
تا از طوفان آزمایش بگذری...
ولی کنعان می گوید که اگر چنین شد و طوفانی درگرفت و سیلابی هم درافتاد،
چرا در دره بنشینم،من به بالای کوه می روم...
عقل تا کجا ممکن است از ما راهزنی کند.!!!
مولانا می گوید ای کاش کنعان شنا بلد نبود.همین ندانستن و نداشتن شاید او را
متقاعد می کرد که بر" کشتی نجات ولی الهی "سوار شود و هلاک نشود.
این داستان غالب آدمیان روزگار ماست که حتی در فتنه های ایام ،خود را مستغنی از
" هدایت ولی الهی "می دانیم و همواره عقل در این میان ما را قلقلک می دهد که
استدلال کنیم که ....
آیه ای برای امروز
سوره اسرا
لَا تَجْعَلْ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا...
عارفی به خیال خود خیلی ذکرو دعاو نماز و ختم های قرآن داشت...
وقتی به خود آمد که اورا غرور فراگرفته بود ،
برای چاره غرورش تصمیم گرفت که نمازها و عباداتش را بفروشد ...
آمد سر بازار، داد زد :
آی جماعت این قدر سال نماز و روزه دارم ، قرآن دارم ، ذکر دارم و.... چه کسی می خرد؟
کسی محل نگذاشت، تا پایان روز خریداری نبود ،
بالاخره یکی پرسید : چند می فروشی ؟ گفت : هر چه که تو داری ،
گفت : من همین یک تکه نان خشک را دارم . گفت : باشد همان را بده ،
همه عبادات و طاعات من مال تو ،
تکه نان را گرفت و همه ی طاعات و عباداتش راداد ...
و گفت : آخیش از دست این غرور لعنتی راحت شدم ،
بهای همه آنچه مرا مغرور کرده و به عجب کشانیده بود همین تکه نان خشک بیات بود!!
پیغمبر(ص) سیر داده می‌شود از یک جغرافیا و یک محیط فرهنگی به یک محیط فرهنگی دیگر ...
این جغرافیا به آن جغرافیا وصل می شود.
و بعدسیر از ملک به ملکوت و اتصال ملک و ملکوت...
درست بر عکس هبوط آدمی از ملکوت به ملک و...
آیه 64
اسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنهُْم بِصَوْتِک
وَ أَجْلِبْ عَلَیهِْم بخَِیْلِکَ وَ رَجِلِک
وَ شَارِکْهُمْ فىِ الْأَمْوَالِ وَ الْأَوْلَادِ
وَ عِدْهُمْ وَ مَا یَعِدُهُمُ الشَّیْطَنُ إِلَّا غُرُورًا
سوره پیرامون مساله توحید و تنزیه خدای تعالی از هر شرکی است،
منتهی بحث تسبیح درسوره بسیارمهم است بطوری که سوره با تسبیح شروع وختم می شود و
در بین ابتدا و انتهای سوره هم مدام بحث تسبیح در ایات مختلف عنوان شده است.
جغرافیای آیات مربوط به خلق انسان و دستور خدا به ملائکه برای سجده بر انسان است که
شیطان از آن نافرمانی می کند و برای گمراه کردن انسان مهلت می یابد و
امر به اموری می شود که محور بحث این آیه است.
از امرهای به شیطان در آیه می توان متوجه شد که شیطان نیزاز دایره اراده خدا خارج نیست.
از سویی این آیه راه نفوذ و تاثیر شیطان را برای انسان روشن می کندتا با
شناخت این راه ها بتواند با شیطان مقابله کند.
وَ اسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنهُْم بِصَوْتِکَ :
استفزاز یعنی هل دادن به آرامی و با سرعت ،
در معنای ریشه "فز" گفته اند:
" هو التطیر و الاضطراب و
یقابله التثبت و الاطمینان"
و صوت چیزی است که با سمع در ارتباط است و این که به شیطان امر شده با صوت هر که را
می توانی استفزاز کن به نظر می رسد همان مورد وسوسه قرار گرفتن باشد چیزی شبیه
الهام شدن، البته الهام در معنای مثبت بکار می رود و وسوسه در معنای منفی.
در واقع شیطان امر شده که با صوت انسان را به سوی عدم استقرار و عدم اطمینان پر بدهد!
حضرت علامه فرموده اند:
" گویا استفزاز با آواز، کنایه از خوار کرد آن ها با وسوسه های باطل و خالی از حقیقت است.
وَ أَجْلِبْ عَلَیهِْم بخَِیْلِکَ وَ رَجِلِکَ :
"جلب" را سوق دادن به وسیله "سائق "(=آنکه حیوانات را از عقب براند)گفته اند،
با جلب و جلباب هم ریشه است.
"خیل" مجازا به معنای اسب سوار و
"رجل" به معنای پیاده است،
جلب با خیل و رجل بیان شدت حمله است ،
گویا انسان با نیروهای شیطان احاطه و پوشیده شود چون جلباب هم از ریشه جلب است.
حضرت علامه با توجه به خیل و رجل می فرمایند که گویا شیطان نیروهای کندرو و تندرو دارد.
یعنی می توان خیل را نیروهایی گفت که
با سرعت بیشتر و امکانات بیشتر به سوی انسان می آیند و
رجل را به معنای نیروهایی از شیطان که امکانات کمتر و سرعت کمتری دارند!!
وشاید برای افرادی همان پیاده ها کافی باشد و برای افرادی پیاده و سواره ....
در جلد اول جامع السعادات آمده است که
پیاده نظام شیطان خشم و غضب و سواره نظام شیطان وهم و خیال است.
وَ شَارِکْهُمْ فىِ الْأَمْوَالِ وَ الْأَوْلَادِ :
"شرک" یعنی:
" هو تقارن فردین او افراد فی عمل او امر بحیث یکون لکل واحد منهم نصیب فیه و تاثیر"
مشارکت یعنی نصیب وسهم و تاثیر..
بنابراین شرکت کردن شیطان با آدمی در مال و فرزند، سهم بردن از آنان است چه مال و
فرزند از پایه حرام باشد و چه در امتداد مسیر به حرام بیفتد.
در هر دو حالت شیطان به غرض خود رسیده است.
وَ عِدْهُمْ...
شیطان وعده می‌دهدو حیات دنیا را زینت میکند و آدمی را به خدا مغرورمی‌کند و
هرگز وعده‌های خود را هم عملی نمی‌کند،
زیرا «وَ ما یَعِدُهُمُ الشَّیْطانُ إِلَّا غُرُوراً» همه وعده‌های شیطان جز فریب و سراب نیست.
امام علی علیه السلام می فرماید:
"آنان در زندگی به شیطان اعتماد کردند؛ او را تکیه گاه خویش و ملاک کارشان قرار دادند،
او هم آنان را دام خود و وسیله ای برای اضلال دیگران قرار داد و
سینه های آن ها را لانه خود ساخت. در درون آن ها تخم های رذالت و پستی گذاشت و
جوجه های آن را در دامنشان پرورش داد؛ با چشم آن ها می بیند و
با زبان آن ها سخن می گوید و به کمک آن ها بر مرکب اضلال و گم راهی خود سوار شده،
کارهای زشت و ناپسند را در نظرشان زیبا جلوه داده است. اینان مانند کسی هستند که
عملشان شاهد بر این است که با مساعدت شیطان انجام شده و
گفتار باطل را او بر زبانشان جاری کرده است ".
آیه ای -برای امروز
آیه 64 سوره اسرا
واستفزز من استطعت بصوتک
قرآن به عنوان اولین طرح شیطان "ارتباط صوتی "او با انسان را مطرح میکند .
او با این ارتباط انسان را تحریک کرده تا تغییر موضع دهد .(استفزاز)
گویی اولین نقطه اثر گذاری شیطان با ارسال پالس های صوتی است .
شنیدن نغمه های شیطانی که امروز دردهکده جهانی همه جا را فراگرفته است .
راستی حکایت عجیبیست حکایت گوش آدمی !
همه جای قرآن تکیه برگوش قبل از چشم است .
اولین عضو فعال هنگام تولد وآخرین عضو تعطیل هنگام مرگ گوش است .
بسته شدن گوش علامت خواب عمیق است .
قرآن انسانهای خوب را با وصف شنیدن وسپس تفکر کردن می ستاید .
فبشر عباد الذیت یستمعون القول ویتبعون احسنه
جهنمیان میگویند «اگر گوش میکردیم جهنمی نمیشدیم »!
لوکنا نسمع او نعقل ماکنا فی اصحاب السعیر
گناه شنونده غیبت هفتادبرابر غیبت کننده است .
صداهای شیطانی زندگی ما چیست؟
همان دریچه نفوذ شیطان ...
راستی کدام یک از شنیده های ما شیطانی است ؟!
سوال : در مورد تدبر
جواب :تدبر از ریشه ی "د ب ر"
در قالب وشکل و وزن "باب تفعل"است.
باب تفعل مطاوعه باب تفعیل است،(یعنی اثر پذیری).
تدبر مطاوعه تدبیر است.
یعنی تدبر در قرآن همان اثر پذیری از قرآن می باشد.
تدبیر یعنی چیدن ؛برنامه ریزی کردن
و تدبر یعنی دریافت کردن چینش حکیمانه خدا
جهت مطاوعه وجود باب اثر گذار لازم است .
لازمه تدبر هم تدبیر است .
آیات تدبردر قرآن کریم به ترتیب نزول (که اولین آیه نازل شده دعوت به تدبر در قرآن و
سه آیه دیگر توبیخ در عدم تدبر در قرآن کریم است (
*دعوت به تدبر
کتاب انزلناه الیک مبارک لیدبروا آیاته و لیتذکر اولی الالباب
(ص29 )
* توبیخ در عدم تدبر
افلم یدبروالقول ام جاءهم ما لم یات آباءهم
(مومنون68 )
* توبیخ در عدم تدبر
افلا یتدبرون القران ولوکان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافا کثیرا
(نسا 83 )
* توبیخ در عدم تدبر
افلا یتدبرون القران ام علی قلوب اقفالها
)محمد 34 )
تدبر راه فهم هماهنگی و انسجام سوره های قران است،
تدبیر به معنای پشت سر هم قرار دادن هدفمند است،
دبرت الابل = شتران را پشت سر هم چیدن
خود چینش سوره ها وحیانی است،
آیت الله خویی در کتاب البیان فی التفسیر این مساله را اثبات کرده اند .
در تدبر فهم تکه تکه درست نیست و
باید دنبال انسجام سوره بود.
این تفکر که قران شاخه به شاخه تعریف میکند درست نیست زیرا انسجام خاصی در هر
سوره وجود داردکه باید درآن تدبر کرد .چون هر یک از سور مصداق یک سخن حکیمانه است و
کلمات و جملات به گونه ای تدبیرشده است که معاتی و اهداف هدایتی خود را به انسان بفهماند .
تدبر همراه با استدلال و استناد است نه فقط برداشتهای شخصی...
می توان گفت که
فهم و تفهیم قرآن سه گونه است:
1- تدبر
که فهم مقاصد آیات سوره هااست و
خداوند در قرآن کریم
کافر و مشرک و عوام
را دعوت به تدبر در قرآن می کند.
2- تفسیر
که توضیح آیات است بر مبنای علومی که لازمه این امر است و کسانی که
واقعا در این زمینه اهل فن باشند باید وارد شوند .
3- تفسیر با "استنطاق" از آیات
به نطق در آوردن قران است از باب استفعال(طلب را می رساند) که
این تفسیر استنطاقی
یعنی بطن ؛تاویل و استخراج احکام از قران ...
فقط و فقط درحیطه معصومین(ع) است
که
لا یمسه الاالمطهرون....
مرد عربى خدمت پیامبر(ص) آمد و عرض کرد:
"علِّمنى ممّا علّمک اللّه"،
از آنچه خدابه تو آموخته به من بیاموز.
پیامبراکرم(ص) او را به یکى از یارانش سپرد تا آیات قرآنرا به او تعلیم دهد،
او سوره«اِذَا زُلْزِلَتْ الاَْرْضُ» را به او تعلیم داد،
تا به آیه ی «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّه خَیْراً یَرَه...»
رسید ،مرد پرسید آیا این حرف نیز از خداست ؟
صحابی گفت آری...
مردعرب از جا برخاست و گفت:
«تَکْفینى هذه الآیَهُ»؛
«همین آیه مرا کافى است »!
و خداحافظى کرد و رفت.
ماجرا را به پیامبر اکرم(ص) رساندند ،فرمود:
«اِنْصَرَفَ الرَّجُلُ و هُوَ فقیهٌ» ؛
او فقیه شد و بازگشت.
آیه 71
یومَ نـَدْعو کـُلَّ اُناسٍ بـِإمامِهـِمْ
روز قیامت روزی است که هرکس با امامش به قیامت می آید.
یعنی هویت افراد وابسته به امامی است که برگزیده اند ،
یعنی سرنوشت هر انسانی بر اساس امامش معین می شود.
بایک امام هایی نامه عمل آدم را به دست راست وبا یک امام هایی به دست چپ می دهند.
با یک امام هایی نامه عمل را از پشت سر می دهند.
فـَمَنْ اوتیَ کِتابَهُ بـِیَمینِه
از سرنوشت صحبت می کند. هرکس با امامش می آید و
نامه عملش را یا به دست راستش می دهیم و یا...
می فرماید:
" فـَ مَنْ اوتیَ"
این فَ به معنای نتیجه است.
یعنی در نتیجه ی آن امامی که آدم دارد تعیین می شود که به کدام راه برود.
درمورد فرعون (سوره مبارکه هود 98)می فرماید:
یَقـْدُمُ قـَوْمَهُ یَوْمَ القیامَةِ نسبت به قوم خودش پیشتاز می شود و پیش رو قرار می گیرد و
با یارانش به جهنم می رود...با یارانش...
چون یارانش با این امام پیوند دارند.
بعضی ده جا تابلوی امام حسین(ع)را در منزل و سینه و ماشین و ...می زند،
آیاپیوندبا امام حسین (ع)این است؟
امام صادق (ع) به "فُضیل" فرمودند:
"یا فضیل اِعرِف اِمامَک فإنَّک اذا عرفتَ إمامک لم یَضُرُک تقدَّم هذا الأمرَ أَو تأَخر"
ای فضیل امامت را بشناس اگر امامت را بشناسی ،
دیگر جلو افتادن یا عقب افتادن امر ظهور به تو ضرری نخواهد رساند،
یعنی اگر کسی امام شناس شد اصلا معطل ظهور نمی ماندو
در دوران غیبت هم در خدمت امام است.اگر کسی امام شناس شد ؛
دغدغه اش این است که باری از دوش امامش بردارد..
کسی که امام شناس شد یعنی اهداف امام را می شناسد و اگر کسی امامش را نشناسد ؛
مانند بعضی از یاران اباعبدالله از جایی به بعد پشت میکند و برمیگردد.
فـَمَنْ اوتیَ کِتابَهُ بـِیَمینِه
از سرنوشت صحبت می کند.
هرکس با امامش می آید و نامه عملش را یا به دست راستش می دهیم و یا...
در آیه بعد می فرماید:
وَمَن کانَ فی هَذِهِ أَعْمَى
حرف تازه ای است. ناب و بکر...
هر کس که در این دنیا کور باشد...چراکور؟
اگر کسی امامش را پیدا نکرده باشد کور است دیگر.
فقط باید کور باشد که پیدا نکرده باشد.
فـَهُوَ فی الآخِرَةِ أعْمَى وَ أضَلُّ سَبیلا این در آخرت کور است.
علت چیست که افرادی با علم به حقیقت از امام حق روی برمی گردانند و
دنبال ائمه ضلالت و گمراهی می روند؟
امام محل جذب افراد هم سنخ است،کسانی که دارای سنخیت حق هستند و
این صفت در آنها مشهود است به وسیله امام به حق خوانده میشوند.
و امام جائر و باطل با این صفت آنها را جذب و جمع میکند،همانند زنبور عسل و
مگس که این بر بوی شهد گل جذب می شود و آن بر بوی ...
در آیه به جای
"من أوتی کتـابه بشماله" کسی که کارنامه اش به دست چپ او داده شود (حاقه/ 25 )
جمله"و من کان فی هـذه أعمی" و هر که در این دنیا کور (دل) باشد (اسرا/ 72 )
به کار رفته،یعنی اینها نور ندارند، نابینا و کور هستند، هم خودشان و هم امامشان؛
تابعین کور به متبوعین کور ملحق میشوند و یک پارچه روی هم به جهنم می روند.
آنجا نیز برای آنان، عالم نور نیست، عالم بینایی و بصیرت نیست،
آنجا نیز برای آنان ،عالم گمراهی و گم شدن و نابود شدن و محروم بودن
از تماشای آیات خدا و جمال خداست.
چقدر در قرآن کریم
نسبت به اینها لفظ "ضل" استعمال شده است،
"ضل" یعنی گم میشوند،
محو و نابود می گردند و در آن عالم انوار تاب مقاومت و توان ایستادگی را ندارند.
در آیه در مقابل اصحاب یمین، نابینایان را قرار داده،
تا برساند که اصحاب یمین دارای نورند و دارای بصیرت ، چشم بصیرت در دنیا دارند و
در آخرت این چشم به صورت چشم و بینایی ملکوتی در آنان خواهد بود.
درمقام تفصیل می فرمایدکه اهل سعادت به وسیله امامشان به سوی رستگاری کشیده میشوند،
وبرای امام باطل ، نابینایی آنان را در قیامت قیم قرار داده است؛
یعنی ائمه باطل نور ندارند. ودر ظلمت و کوری به سر می برند.
شخصی ازخراسان با رنج فراوان رسید خدمت امام باقر (ع)در مدینه ،چون پای پیاده آمده بود
کفشهایش از بین رفته و پایش ترک خورده و پاشنه آن شکاف زیادی برداشته بود.
آمد خدمت امام با یک عشق و ولعی. خدا را شکر کرد که بالاخره به مقصود خودش رسید.
بعد پایش را نشان داد با آن شکافها که خون آمده بود و عرض کرد: یا ابن رسول الله!
نکشید مرا به اینجا جز محبت شما اهل بیت که از خراسان تا این جا پیاده آمده ام.
امام(ع) فرمود:
هرکس هرچه رادوست داشته باشد،با هموست وحقیقتش همان است و با همان محشورمی شود.
آیه ای برای امروز
و لو انّ اهل القری امنوا و اتّقوا لفتحنا علیهم برکات من السّماء و الارض...
اعراف /96
اگر ایمان بیاورند و تقوا داشته باشند، برکاتمان را از آسمان و زمبن برایشان نازل می کنیم...
می شودکه برای انتخاب، ایمان و تقوایمان را نبازیم...
که انتخاب از فضای عبودیت دورمان نکند یک وقت!
که به خاطر مسوولیتی که معلوم است توان برداشتنش را نیز نداریم اسلام و ایمان و باورها و
امیدهای مردم را به سخره نگیریم ،
بماند تقوا که ادب و احترام و کرامت را فدای چند روز نشستن بر مسندحق الناس نکنیم،
وَ ما تَدْرِی نَفْسٌ ما ذا تَکْسِبُ غَداً وَ ما تَدْرِی نَفْسٌ بِأَیِّ أَرْض تَمُوتُ )لقمان /34)
" و هیچ کس نمى داند که فردا (از سودوزیان) چه خواهد کرد و هیچ کس نمى داند که
به کدام سرزمین مرگش فرا مى رسد..."
پس چگونه به اصرار خود را امام برای ارزشهای غیر اسلامی قرارمی دهند ...
پس چگونه ایمان و اخلاق و باورها و ارزشها را فدای متاع الدنیا می کنند...
که از فضای کرامت و فضیلت فاصله می گیرند...
آیه ها می گویند:
انّ الله لا یغیّر ما بقوم حتّی یغیّروا ما بانفسهم...
آیه 80
وَ قُل رَّبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ
اجْعَل لِّی مِن لَّدُنکَ سُلْطَانًا نَّصِیرًا
و بگو بارالها مرا به صدق داخل گردان و به صدق بیرون آور و
قرار ده مرا از جانب خویش تسلّطی یاری شده
«صدق» چیست ؟
صدق در لغت به معنای محکم، استوار، تام و کامل بودن است.
کلام صادق یعنی کلام دارای استحکام ، بر خلاف دروغ که استحکام و قوتی ندارد.
صدق در اعتقاد یعنی مطابق حق بودن آن اعتقاد و صدق در اظهار اعتقاد یعنی نفاق نداشتن.
در مصباح الشریعه در باب صدق
امام صادق (ع) در پاسخ به سوال صدق چیست،می فرمایند:
وَ هُوَ مِرْآةَ الصَّادِقِینَ مِنْ رِجَالِ أُمَّةِ مُحَمَّدٍ (ص )
این تعبیر آمده که، وآن آیینه صادقین است ...،
یعنی صدق،
مرآت(=آینه) ای است که صالحان میدان توحید و عبودیّت خودشان رابا آن می‌سنجند،
بیان بسیار زیبا و عجیبی است،
یعنی می فرمایند :
کسی که به عنوان یک مؤمن می‌خواهد مطرح بشود که به حقایق ایمان آورده است،
باید با مرآت صدق ایمان خود را بسنجد ودر آن خودرا ببیند وبیاراید...
یعنی صدق آیینه و معیاری است که ایمان با آن سنجیده می شود !!!
وَ قُل رَّبِّ...
آیا این قل برای نماز است و در پیوستگی معنایی آن با دو آیه قبل است؟
شاید ، چون
سوره سوره اسرا است ، شرح سیرجغرافیایی و ملکی و ملکوتی رسول خدا...
آیا نماز نیز همین سیر نیست ؟ سیری از ملک تا ملکوت ...
اگر اینگونه باشد،
رمزی که این آیه می فرماید،
بسیار زیبا و شگفت است،
اگر ما به مقام صدق برسیم و
ورود و خروج ما در کارها به قدم صدق و راستی باشد،
در آن صورت نمازهای ما هم در همان مقام صدق خواهدبود.
روح نماز در کالبد کاذب نمی ماند.
چون نماز خود صادق است و کالبد صادق می خواهد،
اما وقتی کسی به کذب گرایید روح نماز از کالبد او پر می کشد.
"فَوَیل لِلمُصلّین" خطاب عتاب آلود خداوندی است که
دستور به "واستعینوا بالصبر و الصلاه " میدهد،
چون "الذین هم عن صلاتهم ساهون"
آیا مفهوم درونی این سبک انگاشتن این نیست که وزن ایمان فرد آن قدر سبک و
بی مقدارمی شود که به واسطه همین بی وجه و بی مقدار شدن یقین و ایمان،
او نیز نماز را سبک و بی ارج و خوار می کند؟
و در کلام معصومین(ع) آنچه روی آن انگشت گذاشته می شود این است که
اگر صدق درونی و راستی و امانت داری نباشد، نماز به یک پوسته و عادت تبدیل خواهد شد،
مثل پیله ای که فرد دور خود تنیده است اما وقتی در داخل آن پیله، صدق و راستی نباشد،
نمی توان انتظار داشت پروانه عروج این پیله را بشکافد و قلب مؤمن را به معراج ببرد.
و خداوند به بندگان خود می آموزد که اگر می خواهند نمازهایشان اوج بگیرد چه کنند؟
« مدخل » یعنی داخل کردن ،
« مُدْخَلَ صِدْقٍ » یعنی واردکردنی صادقانه،
این عبارت دارای مفهوم وسیعی است و شامل ورود در هر امری در دنیا و آخرت می باشد؛
حتی ورود در قبر و قیامت.
بر این اساس می توان گفت ،
دروازه هاى ورود و خروج حیات و زندگى، دو نوع دروازه است.
یکی دروازه ورود «صدق»،یعنی ورود به زندگى دنیایی با نیت، عقیده، راه، عمل و اخلاق درست.
و دروازه خروج از زندگى دروازه «صدق» ؛ خروج با نیت، عقیده، راه، عمل و اخلاق درست.
اماِ دروازه دیگر خروج و ورود، «ضد صدق» است، یعنی با توجه به معنای صدق به تکامل نمی رسدو
نمی رساند ،چون استوار نیست و استحکام ندارد،
"واخرجنی مخرج صدق "
مهم تر از آغاز خوب، پایان و فرجام خوب است .
چه بسا آدمی عملی را با نیت خالص و توفیق الهی شروع می کند ولی در ادامه راه در راستی و
صداقت و درستی و امانتش دچار خدشه می گردد.
واژه‌ی ترکیبی دیگر صدق در قرآن،
«لسان صدق» است که
حضرت ابراهیم(ع) در دعایی خاضعانه،
آن را از خداوند طلب میکند و می‌فرماید:
"و‌اجعل لی لسان صدق فی الآخرین"
(الشعرا /84 )
برای من در میان امت‌های آینده، زبان صدق قرار بده.
بعضی معتقدند که
مصداق «لسان صدق» برای حضرت ابراهیم(ع )، پیامبر اکرم(ص) است که
در آخر‌الزمان مبعوث گشت و مردم را به آیین ابراهیم حنیف دعوت کرد.
شاید این است که پیامبر اکرم(ص) فرمود: "من دعای پدرم ابراهیم هستم ".
) المیزان، ج15، ص311. (
در برخی روایات در ذیل آیه‌ی «واجعله لسان صدقاً علّیاً»،
مصداق «لسان صدق» را علی(ع) معرفی کرده‌اند.
) تفسیر قمی، علی بن ابراهیم قمی، ج2، ص123؛ تفسیر جامع البیان )
وواژه دیگر"قدم صدق" است،
وَ بَشِّرِ الَّذِینَ ءَامَنُواْ أَنَّ لَهُمْ قَدَمَ صِدْقٍ عِندَ رَبهِّمْ
(یونس/2 )
بشارت بده کسانیکه ایمان آورده اندهمانا برای آنها قدم صدق است نزد پروردگارشان...
ایمان سبب استحکام و استواری و قوت قدم می گردد،
ودر زیارت عاشورا داریم:
وَ اَن یُثَبِتَ لی عِنْدَکُمْ قَدَمَ صِدْقٍ فی الدُّنیا وَالأخرةِ
اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی شَفَاعَةَ الْحُسَیْنِ یَوْمَ الْوُرُودِ وَ ثَبِّتْ لِی قَدَمَ صِدْقٍ...
سوره اسرا
آیه 82-84
وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَه لِلْمُؤْمِنینَ وَ لا یَزیدُ الظَّالِمینَ إِلاَّ خَساراً
آنچه از قران فرو می فرستیم مایه شفا (ی دل) ورحمتی برای مومنان است و
ستمگران راجز خسران نمی افزاید.
قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلى شاکِلَتِهِ فَرَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدى سَبیلاً
بگو هرکس برساختار و خلق و خوی خویش عمل می کند ،
پس پروردگارتان داناتر است به کسی که به هدایت نزدیکتر است .
"وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَه لِلْمُؤْمِنینَ "
" شِفاءٌ " معمولا در مقابل بیماریها وعیبها ونقصها است .
بنابراین نخستین کاری که قرآن در وجود انسانها می کند همان پاکسازی از انواع بیماریهای
فکری واخلاقی فرد وجامعه است .پس از آن مرحله " رَحْمَه " فرا می رسد که مرحله تخلق به
اخلاق الهی وجوانه زدن شکوفه های فضایل انسانی دروجود افرادی است که
تحت تربیت قرآن قرار گرفته اند.
یعنی " شِفاءٌ "اشاره به " پاکسازی"
و " رَحْمَه "اشاره به" نوسازی" است.
"وَ لا یَزیدُ الظَّالِمینَ إِلاَّ خَساراً "
خداوند در این آیه، شفا و رحمت را به خود نسبت داد (نُنَزّل)، اما خسارت‌آفرینی را خیر (یَزیدُ ).
آنچه خداوند متعال در قرآن کریم قرار داده است، شفا و رحمت است؛
اما ظالمان هنگام مواجهه با قرآن راه ورود شیطان را نبسته‌اند؛ و شیطان کاری میکند که
همین قرآن در وجود آنها اثر معکوس بگذارد؛ و خسران (= بدی) را در آنها تقویت کند.
«الْقُرْآنِ ... لا یَزیدُ الظَّالِمینَ إِلاَّ خَسارا» نفرمود: «ظالمان از قرآن استفاده نمی‌کنند.»
بلکه فرمود «خسارتشان بیشتر می‌شود.» پس مساله، بی‌اعتنایی عده‌ای به قرآن نیست؛
بلکه مساله این است که عده‌ای از خود قرآن در مسیر اهداف پلید خود و
در مسیر خسارت‌آفرینی سوءاستفاده کنند؛ و این یک واقعیتی است که
خود قرآن هم بدان توجه کرده؛ و تقصیر خدا و پیامبر و حضور دین در جامعه و ... هم نیست.
«الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ ... لِلْمُؤْمِنینَ... و لا یَزیدُ الظَّالِمینَ إِلاَّ خَسارا »
مقصود از «ظالم» در این آیه کیست؟
علامه طباطبایی توضیح می‌دهند که خدا در قرآن نشان داده که
ممکن است کسی قلبش مریض باشد در حالی که هنوز منافق یا کافر نشده است
(احزاب/60؛ مدثر/31)؛
و اگر قرآن، شفا برای مومنان است، پس علی‌القاعده مرض‌های این افراد را شفا میدهد.
پس، با توجه به اینکه:
»شفا در مقابل مرض است» و
»ظالم - که شفا نمی‌یابد- را در مقابل مومن آورد »
«نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآن ما هُوَ شِفاءٌ »:
نفرمود قرآن دواست؛
بلکه فرمود شفاست.
دوا را باید استفاده کنی تا بعدشفا حاصل شود.
اما سراغ قرآن رفتن، عین شفا گرفتن است؛
اگر بعد و قبل از رفتنمان سراغ قرآن هیچ تغییری نکردیم،
یا واقعا مومن نیستیم، یا حقیقتا سراغ قرآن نرفته‌ایم!
بسیاری از ما دنبال حکیم و مرادی می‌گردیم که مرض‌های قلبمان را بشناسد و
راه علاج بگوید. قرآن کریم، نه‌تنها دوا، بلکه شفاست.
آن شفاء ورحمت است ،پس چرا نسبت به گروهی خسارت است؟
" قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلى شاکِلَتِهِ "
بگو همه طبق شاکله خود عمل می کنند .
شاکله یعنی
ساختار و بافت روحی انسان
که دراثر وراثت، تربیت وفرهنگ اجتماعی برای آدمی پیدا می شود.
بعضی شاکله رابه معنای فطرت گرفته اند ،
درحالی که فطرت یک دست وثابت است وآنچه در انسانها متفاوت است انگیزه ها ،
خلق وخوی، عادات فکری وخانوادگی افراد است وعمل هرکس در گرو آنهاست.
ونیز شاکله به معنی طبیعت ذاتی نیست که دراین صورت معنای جبر از آن استفاده می شود .
بلکه به معنای هرگونه عادت وطریقه وروشی است که به انسان جهت می دهد .
ملکات وروحیات انسان معمولا جنبه ی اختیاری دارد آدمی هنگامی که
عملی را تکرار کند نخست حالت و سپس عادت وبعد تدریجا تبدیل به ملکه می شودو
همین ملکات است که به اعمال انسان شکل می دهد وروش اورا درزندگی مشخص می سازد .
" فَرَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدى سَبیلاً "
ادامه آیه علم به شاکله ( خلق و خوی وعادت ) را به "رب"(=پرورش دهنده) محول می گرداند.
این پروردگاراست که آگاه به حال افراد بوده و
می داند هرکسی به چه اندازه قابل هدایت است به بیان روشن تر
خداوند پرورش دهنده انسانها " رَبُّکُمْ " آگاه تراز همگان نسبت به
ملکات نفسانی وزمینه های روحی افراد است .
برخی از مفسران شاکله را نیت تفسیر کرده اندکه هرانسانی برطبق نیت خود عمل می کند و
خداوند هم برحسب این نیت با اورفتار می نماید .
علامه طباطبایی می فرماید:
" شاکله"- به طورى که در مفردات گفته- از ماده شکل مى باشد که
به معناى بستن پاى چارپا است، و آن طنابى را که
با آن پاى حیوان را مى بندند" شکال" مى گویند، و" شاکله" به معناى خوى و اخلاق است،
و اگرخلق و خوى را شاکله خوانده اندبدین مناسبت است که آدمى را محدود و مقیدمىکند
و نمى گذارد در آنچه مى خواهد آزاد باشد،
بلکه او را وادار مى سازد تا به مقتضا و طبق آن اخلاق رفتار کند ."
و در مجمع البیان گفته است:" شاکله" به معناى طریقت و مذهب است وقتى گفته مى شود:
این طریق داراى شاکله ها است معنایش این است که
" هر جمیعتى از آن راه دیگرى براى خود جدا کرده اند". گویا" طریقه" و" مذهب" را
از این جهت" شاکله" خوانده اند که رهروان و منسوبین به آن دو خود را ملتزم مى دانند که
از آن راه منحرف نشوند (مجمع البیان، ج ۴، جزء ۱۵، ص ۹۰٫ )
و برداشتهای دیگر...
در یک جمله می توان گفت:
شاکله نسبت به عمل، نظیر روح جارى در بدن است که بدن با اعضا و اعمال خود آن را
مجسم نموده و معنویات او را نشان مى دهد.
وکل یعمل علی شاکله یعنی" از کوزه همان برون تراود که در اوست".
آیات 93-88
مشرکان از رسول خدا(ص) می‌خواستند که برای اثبات صداقتش آیه ای بیاورد؛
آیه ای از جنس همان آیاتی که پیامبران قبلی آوردند: فلیأتنا بآیة کما أرسل الأولون.
مشرکان قبول نداشتند که متن قرآن معجزه است و به پیامبر می‌گفتند:
سخنت را شنیدیم. ما هم اگر بخواهیم می‌توانیم مثل تو سخن بگوییم:
قالوا قد سمعنا، لو نشاء لقلنا مثل هذا.
مشرکان می‌پرسیدند چرا بر محمد(ص) آیه(=معجزه) نازل نمی‌شود:
لو لا أنزل علیه آیة؟
آنان ایمان خود را به این مشروط می‌کردند که
رسول اکرم (ص)مانند پیامبران قبلی معجزه بیاورد:
وإذا جاءتهم آیة قالوا لن نؤمن حتی نؤتی مثل ما أوتی رسل الله.
معجزه پیامبر،از نظر آنان معجزه نبود. آنان چیزی را می خواستند که
پیامبران قبلی به مردم عرضه کردند.
این دیالوگها نشان می دهد که
رسول خدا(ص) با کسانی مخاطب بود که به خدا و پیامبران قبلی ایمان داشتند و
سرگذشت آنان را می دانستندو طالب معجزاتی بودند که
در داستانهای پیامبران قبلی شنیده بودند.
در نگاه اول به نظر می‌رسد که درخواست مشرکان غیرمنطقی نبوده است...
متاسفانه اهل قرآن با اینکه ایمان دارند قرآن معجزه است،
به درستی نمی توانند توضیح دهند دلیل این اعجاز چیست؟
رایجترین و پرطرفدارترین نظریه این است که بلاغت وفصاحت قرآن فراتراز سخن بشر است و
هیچ بشری نمی تواند به زیبایی قرآن سخن بگوید.
اما بسیاری از جملات و عبارات قرآن بیانگر سخنان مردم عادی است.
مثلا پیش از عبارت طولانی همین آیات کلمه ی «قالوا» آمده است و روشن می کند که
این سخنان از زبان مخالفان پیامبر بیان شده است.
پس از این عبارت هم «قل» آمده است و پاسخ پیامبر را بیان کرده است.
آنچه در این میان، بین «قالوا» و «قل» قرار دارد، سخن خالص مشرکان است.
مشرکان به پیامبر گفتند:
"لن نؤمن لک حتی تفجر لنا من الأرض ینبوعا*
أو تکون لک جنة من نخیل و عنب فتفجر الأنهار خلالها تفجیرا*
أو تسقط السماء کما زعمت علینا کسفا*أو تأتی بالله و الملائکة قبیلا*
أو یکون لک بیت من زخرف أو ترقی فی السماءولن نؤمن لرقیک حتی تنزل علیناکتابا نقرؤه،"
هرگز به تو ایمان نمی آوریم مگر اینکه از زمین چشمه ای بجوشانی،
یا باغی از درختان خرما و انگور داشته باشی و در آن چشمه هایی جاری کنی،
یا آسمان را چنانکه می پنداری بر سر ما فرو بریزی، یا خدا و فرشتگان را مقابل ما بیاوری،
یا خانه ای از طلا داشته باشی، یا در آسمان بالا روی، و به بالا رفتنت ایمان نمی آوریم مگر
آنکه کتابی برای ما نازل کنی که آن را بخوانیم.
این جملات همگی بازگوکننده‌ی درخواستهای مشرکان از پیامبر برای معجزه است...
اگر قرآن خود سخن مشرکان را نقل کرده است و به درون خود راه داده است،
روشن است که منظور قرآن از تحدی با آنان چیز دیگری است.
دلیل دیگری که
نشان میدهد تحدی قرآن فراتراز ادبیات آن است،
دیدگاه گروهی از متکلمان است که به نظریه‌ی متفاوتی به نام «صرفه» معتقدند.
صرفه هم خانواده «انصراف» است. این گروه از متکلمان اعتقاد دارند که
اعجاز قرآن در این است که مشرکان هر وقت می‌خواسته‌اند آیاتی مانند آن بیاورند،
با دخالت نیرویی الهی از این کار «منصرف» می‌شده‌اند...
بایدبا چراغ عقل به درک حقیقت قرآن نزدیک شد.
بدیهی است که
قرآن دارای اوج زیباییهای ادبی هست،
اما مبارزه‌طلبی دربرابر مشرکان را نمی‌توان به مسابقه‌ای ادبی بین دو طرف تنزل داد.
برای پیامبران خدا،
روشن بودن و منطقی بودن سخن در مواجهه با کافران و بت‌پرستان بسیار مهمتر از
ویژگیهای هنری آن بوده است.
حضرت موسی دعا می فرمود که خدا گره از زبانش باز کند تا سخنش را بفهمند:
واحلل عقدة من لسانی یفقهوا قولی.
قرآن نیز از روشنی و آسانی خودش خبر می دهد:
لقد یسرنا القرآن للذکر* بلسان عربی مبین.
آیا پیامبر خدا (ص)برای اقناع مشرکان به صنایع ادبی و پیچشهای کلامی متوسل می شود؟
مگر پیامبر شاعر بود؟
وما هو بقول شاعر، قلیلا ما تؤمنون،
ادامه دارد....
هدف از معجزه ایمان آوردن است، در قرآن نشانه ای نمی بینیم که
مردم به علت زیبایی کلام پیامبران در برابر آنان عاجز شده باشند، اما مثالهایی وجود دارد که
نشان می دهد آنان در برابر منطق روشن و قاطع پیامبران از پاسخگویی عاجز می شدند. مثلا:
نمرود خود را با خدا مقایسه می کرد و می گفت اختیار مرگ و زندگی انسانها در دست من است.
ابراهیم به او گفت: خدای من کسی است که خورشید را از مشرق بیرون می آورد،
تو آن را از مغرب بیرون بیاور. اومبهوت شد و از پاسخ باز ماند.
این بهت در قرآن منعکس شده است: فبهت الذی کفر...
کارحضرت ابراهیم با منطق در برابر نمرود،
درست همان کاری بود که موسی با عصا در برابر فرعون کرد.
اعجاز کلام محمد(ص) در برابر مشرکان و کافران همان اعجاز کلام ابراهیم بود.
معجزاتی مانند عصای موسی منقولاتی تاریخی هستند که مردم امروز نمی‌توانند
به چشم خود آنها را مشاهده کنند و از این رو حجیتی برای مردم امروز ندارد،
اما معجزات کلامی قرآن که ریشه در تعالیم ابراهیم دارد به همان شکل که
به مشرکان و کافران قدیم عرضه شد، امروزه هم قابل عرضه است.
پس
اعجاز قرآن، یعنی استدلالات و براهین قرآن،
که فراتر از ادبیات آن و مستقل از زبان عربی است.
علاوه بر این
تحدی قرآن یعنی رجزخوانی و مبارزه طلبی در میدان جنگ ،
رجز نوعی «جنگ روانی» است که آن زمان هم رایج بود.
ودشمن می کوشیدکل رسالت را زیر سوال ببرد که می گفت سخنانی را به هم می بافدو
قرآن در پاسخ به مشرکان از ادبیات خودشان استفاده می کند.
قرآن می گوید «سوره ای مانند آن» بیاورید و انس وجن جمع شوند،
نمی فرماید «سوره ای مانند سوره های آن» بیاورید.
وقتی کسی میگوید «سوره ای مانند قرآن» بیاورید،
منطقا او قرآن را یک سوره می داند، نه متشکل از چند سوره.
گاه مفهوم «سوره» در قرآن درست مانند مفهوم «کتاب» است.
کتاب، هم می تواند به کل قرآن اشاره کند هم به حکمی خاص در قرآن،
مثلا شباهت کاربرد «کتاب» و «سوره» در عبارات قرآنی زیر:
• سورة أنزلناها وفرضناها و...
• إذا أنزلت سورة أن آمنوا بالله ...
اما چرا قرآن به مشرکان می گوید ده سوره بیاورید؟
اگر سوره را به معنی کل قرآن بگیریم، آوردن ده کتاب بسیار سخت تر از یک کتاب است ،
ظاهرا معنی مصطلح سوره در اینجا صحیحتراست، یعنی قرآن از مشرکان خواسته است که
اگر می توانند به اندازه ی کسری از قرآن را بیاورند، نه چند برابر قرآن را.
اما با دیدگاهی دیگر شاید بتوان گفت:
قرآن در این آیه با ادبیات مشرکان با آنان سخن گفته است، یعنی به کسانی که
می گفتند محمد کتابش را «بافته است» می گوید:
اگر شما هم می توانید ده سوره «ببافید» و بیاورید.
مشرکان قطعا می توانستند ده کتاب و حتی بیشتر «ببافند»،
اما باز هم نمی توانستند با حقانیت قرآن مقابله کنند،
مشرکان هم مانند امروز گمان می کردند تحدی قرآن بر سر ادبیات است و
به همین علت هم ادعا می کردند که می توانند مثل آن سخن بگویند.
این در حالی بود که آنان برای استدلالات قرآن در نقد سنتهای مشرکانه هیچ پاسخی نداشتند.
پیامبر اسلام خود در برابر معجزه قرآن قرار گرفت، مثل حضرت موسی،
خدا به موسی گفت عصایش را بیندازد. موسی عصایش را انداخت. عصا به ماری تبدیل شد.
موسی از وقوع این معجزه ترسید و فرار کرد:
فلما رآها تهتز کأنها جان ولی مدبرا ولم یعقب. یا موسی أقبل ولا تخف...
خدا به موسی گفت که نترسد و برگردد.
یعنی موسی معجزه نکرد، بلکه خود در برابر معجزه قرار گرفت.
موسی تنها کاری که کرد این بود که عصایش را انداخت.
این کار را هر انسان دیگری هم می تواند انجام دهد. عصا تبدیل به مار شد
این کار را هیچ انسانی نمی تواند انجام دهد، حتی اگر موسی باشد. آن کسی که
مار و عصا را خلق کرده است، اگر اراده کند می تواند عصا را به مار تبدیل کند و
این کار در برابر عظمت و شگفتی خلقت او بسیار کوچک و ناچیز است. کسی که
دریا را خلق کرده است به راحتی می تواند دریا را هم بشکافد و کسی که
چشم را آفریده است به راحتی می تواند کور مادرزاد را هم بینا کند.
معجزه «به اذن خدا» روی می دهد.
به اذن خدا یعنی به خواست و اراده ی خدا.
خواست و اراده ی حتی رسول خدا در معجزه دخالتی ندارد،
علم زدگانی که جهان را محدود به قوانینی می دانند که
مثلا نیوتن و داروین کشف کرده اند.و با کشف چند قانون علمی جهان را بی نیاز از خدا
یا مستقل از دخالت خدا معرفی می کنند، در جایگاه همان نمرود هستندکه
گمان می کرد اختیار جهان را در دست گرفته است.
علم زدگی و خرافه پرستی در جهان جدید،
معادله ای نزدیکی از دو مفهوم «کفر» و «شرک» در قرآن است.
از یک طرف علم‌زدگان با کشف چند قانون علمی به چنان تکبری رسیده اند که
جهان را از خدا بی نیاز می دانند و از آن طرف هم خرافه-پرستان مذهبی در کنار خدای یگانه،
هدایت امور جهان را از جانب خودشان به خدایان واسطه واگذار کرده اند و
به مجسمه ها و قبرهای آنان متوسل می شوند. لذا قرآن کریم نیازمند یک تحدی مجدد است ،
معجزه ای که فراتر از زمان و مکان است ...
آیه 110
قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَنَ أَیًّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى
له الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى
اسم در لغت چیزى را میگویند که بوسیله آن انسان بسوى چیزى راه پیدا کند،
چه از ماده ی "سُمُوّ" به معنی بلندی باشدیا از ماده ی "وَسَم" به معنی علامت،
راه ما به حق نیز از طریق أسماء است،
خدای متعال اسمائی دارد،
این اسماء، حسنی هستند، اسماء حسنی افعل التفضیل است،
همه اسماء الهی ، اسماء حسنی هستند ،
«وَلِلّهِ الأَسْمَاء الْحُسْنَی فَادْعُوهُ بِهَا»
خدا را به وسیله آن اسماء بخوانید؛
خداوند دائماً در قرآن خود را با اسامی مختلف می شناساند که ما بدانیم،
این اسم جریانی است که دارد در عالم کار می کند.
هر اسمی از اسمای حُسنا که
در پایان آیه ای آمده است،
ضامن محتوا و مضمون خود آن آیه است ،
إِنَّ اللّه هایی که در پایان هر آیه ذکر می‌شود به منزله سند محتوای آن آیه است...
به اسامی که درآخر آیات آورده شده اند، بایددقت کردکه این اسم با متن آیه چه نسبتی دارد.
مثلا، اگر آیه راجع به عذاب باشد، آیه با «ان الله عزیز» تمام می شود و به این معناست که
عزت خداوند اجازه ی غلبه ی دشمن را نمی دهد و کسی نمی تواند بر خدا تسلطی پیدا کند.
خواندن اسمای الهی به این معنی است که به نور آن اسماء و
با نظر به آنها با خدا ارتباط پیدا کنیم تا آن اسماء به قلب انسان تجلی کند و
عملاً انسان به خداوند معرفت لازم را پیدا کند،
وقتی اسماء الهی بر قلب انسان تجلی کند انسان خدا را خواهد شناخت.
معرفت حقیقی این نیست که
انسان فقط بداند خدایی هست،
معرفت حقیقی آن است که
انسان خدا را پیدا کند.
به همین جهت در شناخت اسماء الهی بحث تجلی اسماء مطرح است،و
فراهم کردن زمینه‌ی آن تجلی را تا خدا با تجلی اسماء با ما حرف بزند و
از این طریق، ارتباط ما با خدا برقرار شود.
باید توجه داشت اسماء الهی وسیله‌ای برای توجه به خدا هستند ،
یعنی اسماء وسیله‌ی ارتباط خلق با او و مجرای تحقق اراده‌ی الهی در عالم می باشند،
مثلا اسم«رحمن» مجرای تحقق بخشش و رحمت عام الهی در عالم است، و رحمت عام الهی از
طریق این اسم شامل حال بندگان می‌شود و
نیز مخلوقات برای دریافت این رحمت عام خدا می‌توانند به این اسم متوسل شوند و
با استفاده از آن خدا را بخوانند. منظور از خواندن خدا به اسماء حسنى تنها این نیست که
الفاظ را بر زبان جارى کنیم و مثلا بگوییم یا الله ، یا رحمان...
بلکه در واقع این است که این صفات را در وجود خودمان به مقدار امکان پیاده کنیم،
و به تعبیر دیگر متصف به اوصاف او و متخلق به اخلاقش گردیم،
مثلا اگر معصومین(ع)می فرمایند :
" نحن و اللّه الاسماء الحسنى"
به خدا سوگند ما اسماء حسناى خدا هستیم،
اشاره به آن است که پرتو نیرومندى از آن صفات الهى در وجودآنان منعکس شده که
معرفت به مقام آنان معرفت به الله است.
در قرآن ،
کل بحث برمعرفی اسماء حسنای الهی است و نفی خواندن معبودان دروغین ...
در آیات فراوانی مکرر می پرسد اینهایی که می خوانید، «إنّ الذین تدعون مِن دون الله ...»
اینهایی که صدایشان می زنید، اینها می شنوند؟ اگر بشنوند، اجابت می کنند؟
می توانند به شما ضرری بزنند؟ در عالم نفعی برای شما دارند؟ چرا صدایشان می زنید؟
برای چه به آنها تکیه می کنید؟ برای چه از آنها می خواهید؟
"یا أیها الناس، ضُرِبَ مَثَلٌ فاستمعوا لَه "،
به همه مردم خطاب می کند که ایها الناس، خدای متعال یک مَثَلی می زند که
برای همه است، خوب گوش کنید.
«إنّ الذین تدعون من دون الله لن یخلقوا ذباباً وَ لَو اجتمعوا لَه»
اینهایی را که غیر از خدای متعال شما صدا می زنید، اینها یک پشه را نمی توانند خلق کنند،
حتّی اگر همه شان دست به دست هم بدهند.
از این عجیب تر اینکه «وَ إن یسلبهُمُ الذّبابُ شیئاً، لا یَستَنقِذوهُ مِنه »
(حج/73 )
اگر همین پشه چیزی از آنها سلب کند، قدرت پس گرفتنش را ندارند.
یعنی شما برای چه غیر خدا را می خوانید؟
ما خیال می کنیم که بقیه هم می شنوند، لذا صدایشان می زنیم.
اما در حقیقت ،احدی جز خدای متعال نمی شنود،
«هو السمیع»
سمیع از اسمای حسنی خداست ...
همانطور که مهمترین محور تعلیمی قرآن ، تعلیم اسماء الهی است ،
محور مهم ادعیه در مکتب اهل بیت (ع) نیز تعلیم اسماء الهی است و
اگر کسی در خدمت ادعیه باشد می‌تواند گوشهای از علم الاسماء را فرا بگیرد.
«وَ بِأسْمائِکَ الَّتی مَلَأتْ اَرْکانَ کُلِّ شَیئ»
) دعای کمیل (
به اسماءات که پرکرده است بنیان هر چیزی را ...
جمع بندی
یکی از ویژگیهای آموزه‌های پیامبر اسلام، جاودانگی و نو ماندن است،
معراج چه پیامی برای انسان امروز دارد؟
با کدام نگاه می‌توان از معراج برای توانا کردن ابعاد درونی خود در دوران معاصر بهره برد.
عموما از معراج دو برداشت بوده:
برداشتی سنتی و تاریخی که در کتب تاریخی و فقهی بیان شده،
مثل ماجرای حرکت پیامبر(ص) از بیت‌الحرام به بیت‌المقدس ودیده ها و کرده های ایشان،
که متاثر از این نگاه، در تمام سال‌های پس از اسلام تا امروز،
بحث چگونگی رفتن پیامبر به معراج از جهت فیزیکی یا غیر فیزیکی بودن آن،
ابزار معراج، توجیه علمی وسیله معراج، نامگذاری برای مرکب پیامبر و... همچنان داغ است.
ویا برداشت عرفا و اهل باطن که کوشیده اند معراج را به شکلی عرفانی،
صرف نظر از جسمانی بودن، فقط از جهت سیر و سلوک معنوی توضیح دهند.
اسرا ؛ یا معراج ؛ یا سیر پیامبر(ص )
در امروزه روز،
چه نسبتی با انسان معاصر یا همان ناس دارد؟
یعنی چطور می‌توان با بازتعریف معراج حضرت رسول(ص)،
نقشه معنوی خود را در قرن بیست و یکم رقم زد؟
اولین پرسش، انگیزه یافتن این نقشه راه است که
معراج چه جغرافیا و جهان خاصی را برای انسان ترسیم میکند؟
یا جواب این سوال که حد رشد انسان تا کجاست؟
صعود و نزول انسان بر خلاف تمام جانداران دیگر،
هیچ حدی ندارد،
اسفل السافلین یا »قاب قوسین او ادنی »
در قرآن برای برترین مرحله صعود انسان، عبارت «قاب قوسین او ادنی» آمده است.
یعنی حد فاصل پیامبر تا خدا،
به مانند آن است که کمانی را تا آخرین حد ممکن بکشیم و نزدیکی پیامبر به خدا به مانند
نزدیک‌ترین فاصله دو سر کمان کشیده‌شده است،
بلکه نزدیکتر و کمتر.
کمان تمثیل و استعاره است، پیامبر تا حدی به خدا نزدیک شد که
دیگر امکان نزدیک تر شدن وجود نداشت.
چه پیامی در این جریان برای انسان امروزی هست؟
آیزایا برلین، از اندیشمندان معاصر، معتقد است که :
"پیش از برگزیدن یک مکتب، باید دید آن مکتب چه تعریفی از انسان دارد و
حد او را تا کجا مشخص کرده است.اگر این حدکوچک باشد،بدان که آن مکتب ضد انسانی است و
حتی اگر ضد انسانی نیست، اجازه شکوفایی به انسان نخواهد داد."
انسان می‌تواند در زندگی فردی و درونی و حتی در زندگی جمعی خود، طوری رفتار کند که
گویی بین او و خدا هیچ فاصله‌ای وجود ندارد.
پیامبر اسلام(ص) با معراج خود، برای ما ترسیم کرد که انسان می‌تواند در خوبی‌ها حتی از
خودش نیز سبقت بگیرد‌که با درست خواندن نقشه وجود و حرکت، از طریق اصلاح اندیشه و
اعمال خود، می‌توان تا حد معراج پیش رفت.
حتما معراج من وما با معراج پیامبر(ص) فاصله زیادی دارد،
مثل نماز که معراج مومن خوانده شده است...
به قول آموزگاری:
" نپرسید که یک نفر چقدر پیشرفت کرده، بلکه ببینید او از کجا تا کجا پیشرفت کرده است."
انسانهای متعالی نه تنها راهشان بلکه رنج‌هایشان نیز راهگشایی برای دیگر انسان‌هااست.
این انسانها با طی کردن مسیر به دیگران نشان می‌دهند که راه کمال هیچ حد و مرزی ندارد.
که زندگی دو بعد افقی و عمودی دارد،
و معراج و سیر ملک تا ملکوت پیامبر اکرم (ص) نشان می دهد که
می توان از حد افقی زندگی که محدود به خوردن و خوابیدن و کار روزانه و خوشحالی ها و
شادکامی ها و پیروزی های کم ارزش دنیوی می‌شود، فراتر رفت.
معراج حضرت رسول اکرم (ص) یعنی :
رسد آدمی به جایی
که به جز خدا نبیند...