تاملی-در- قرآن کریم
سوره-مبارکه-انبیا(ع)
بسم الله الرحمن الرحیم
این عبارتِ تکراریِ اولِ همه یِ سوره هابه طور عادت !!
که در اثر تکرار زیاد خیلی به محتوای آن دقت نمی کنیم.
اگر این عبارت را "غیر آشنا" ببینیم؛
همان گونه که ملکه سبا دید،
در همان نامه ای که
به دست او رسید و
برای اولین باردید که در بالای نامه یک چیز عجیب نوشته...
نوشته " به نام الله رحمان و رحیم "،
اگر یک لحظه جای اوباشیم و آن شگفتی که به او دست می دهد به ما هم دست دهدکه نامه ای آمده و معلوم نیست که چه کسی فرستاده ولی بالای آن چنین عبارتی است...
اگر هنگام خواندن چنین حسی دست دهد...
اگر وقتی بخواهیم بسم الله الرحمن الرحیم بگوییم، چند بار تکرارش کنیم... انگاری برای اولین بار آن را می شنویم حس آدم را عوض می کند.
و این آیه در واقع به نحوی وصف خود قرآن هم هست ،
یعنی موقعیت ما هم شبیه موقعیت ملکه سبااست که ما هم یک کتاب در یافت کرده ایم.
واقعا ما هم نامه ای دریافت کرده ایم که
در شروعش نوشته
بسم الله الرحمن الرحیم.
بچه که بودیم خاله بازی و مهمون بازی زیاد می کردیم، اسباب بازیها وهرچیز شکسته و دور انداختنی و به درد نخور برایمان اسم و ارزشی داشت ،دور خود می چیدیم و الکی چای و شربت و میوه و غذاهای متنوع در خیال خود می خوردیم ، وقت ناهار که صدایمان می کردند گاه آنچنان مشغول می شدیم که نمی شنیدیم صدای مادر را که سفره انداخته شده.... ونهایت با پا به خانه و لوازم خیالی خود می زدیم و به طرف خانه می دویدیم...
اقترب الساعه ...
وقت برگشت نزدیک شد،
حساب و کتاب روز قیامت طبق آیات قرآن به ما نزدیک است اما عده ای آن را دور می پندارند،
چرا؟
علت دور دیدن قیامت، غفلت و لهو و لعب است.
همه تذکرات انبیاء تذکر به توحید است.
غفلت از قیامت به غفلت از توحید برمی گردد؛
زیرا نمی شودکه آدم توحید را نفهمد بعد قیامت را بفهمد.
اگر کسی ازسرانجام غافل شد نتیجه اش می شودغفلت و مشغول شدن به لهو و لعب و طبیعتاً وقتی انبیاء می آیند برایش معنی ندارد. در نتیجه کلام الهی و سخن انبیاء را شعر و خواب پریشان می داند.
مَا یَأْتِیهِم مِّن ذِکْرٍ مِّن ربِّهِم مُّحْدَثٍ إِلَّا اسْتَمَعُوهُ وَهُمْ یَلْعَبُونَ
(انبیاء/2 )
همه تذکرات انبیاء تذکر به توحید است.
متذکر شدن یعنی رسیدن به توحید.
هر پیغمبری مرحله ای از درس تعلیمات توحید را آورده،
مردم می شنوند،
ولی مشغول لعب=بازی هستند،
یعنی مشغول دنیا هستند و گوششان به طرف انبیاء نیست؛
می شنوند ولی مشغولند،مشغول شدن غفلت می آوردو غفلت موجب اعراض می شود.
«لَاهِیَةً قُلُوبُهُمْ»(انبیاء/3 )
قلب شان به مرحله لهو رسیده ،
قلب لاهی یک صفت است؛
صفتی که از ظاهر به باطن رسیده،
این مردم در مرحله لهو قلب اند و
دیگر قلبشان لاهی شده است.
لهو غیر از لعب است،
ممکن است گاهی لهو نیز از بازی باشد که تنظیماتی هم در آن باشد ولی حکیمانه نیست مثل کودکی که بازی می کند یک رفتار منظمی دارد منتها معطوف به یک هدف حکیمانه نیست.
لهو آن کاری است که آدم را از امر مهم و هدف اصلی باز می دارد؛ لهو قلب، یعنی نه تنها جسم و ظاهر وجود انسان که دیگرخود قلب مشغول به یک جای دیگری است و از هدف مهمی که انبیاء به آن دعوت می کنند غافل است.
خدای متعال در این سوره سه صفت برای این جمعیت ذکر می کند.
جمعیتی که در غفلت و اعراض از حساب؛
مشغول به لعب ،
لاهیه قلوبهم هستند،
فاصله شان با حساب و کتاب بسیار نزدیک است.
نزدیک است یعنی چه؟
بزرگان می گویند که قیامت ، نسبت به باقی مانده عمر دنیا نزدیک است.
ممکن است این باشد ولی این کافی نیست؛
نمیگوید قرب و یا اقرب،
می فرماید،
اقترب خیلی نزدیک تر است..
شاید بتوان گفت که
این حساب و کتاب نزدیک است ،
اما ما از نظر معرفتی دوریم.
مثل خداوند که به ما نزدیک است
"اقرب الیه من حبل الورید"
ولی ما دور می بینیم، نه این که خدا دور است،
مسأله همان معرفتی است که
باید در ما اتفاق بیفتدتا
قرب و حضور را درک کنیم...
آیه 10
لَقَدْ أَنْزَلْنا إِلَیْکُمْ کِتاباً فیهِ ذِکْرُکُمْ أَ فَلا تَعْقِلُون
به تحقیق کتابی به شما نازل کردیم که در آن یاد شماست، پس آیا نمی‌اندیشید؟
آیه با دو حرف ل+قد شروع شده،
یعنی مطلب بسیار مهم و مورد تاکید است.
به این لام، اصطلاحا لام قسم میگویند یعنی گویی قسم خورده است؛
یعنی باور مطلب برای مخاطب بقدری سخت است که خدا قسم می‌خورد.
به «قد»، قدِ تحقیق میگویند؛
یعنی «قطعا، محققا، به‌تحقیق »
انزلنا الیکم...
قرآن کریم بر پیامبر نازل شده است یا بر ما؟
در قرآن غالبا میفرماید:
"ما قرآن را بر پیامبر نازل کردیم "
اما گاه مانند این آیه( ونیز: نساء/174؛ نور/34) فرموده،
"بر شما نازل کردیم "
سهروردی، می نویسد:
"قرآن را چنان بخوان که گویی در شأن تو نازل شده است. این صفات را در جان خویش جمع بیاور و آنگاه از رستگاران خواهی بود "
(مجموعه مصنفات، ج4، ص 139 )
از اقبال لاهوری هم نقل شده که
"پدرم گفت ای محمد، هر گاه قرآن می خوانی، چنان بخوان که گویی خداوند آن را به تو نازل کرده است؛ "..
لَقَدْ أَنْزَلْنَا إِلَیْکُمْ کِتَابًا
فِیهِ ذِکْرُکُمْ
أَفَلَا تَعْقِلُونَ
در حقیقت ما کتابى به سوى شما نازل کردیم که
یاد شما در آن است
آیا نمى اندیشید،
در قرآن مطالبی که آمده همگی درباره ماست،
یعنی حکایت خود ماست،
باید خودمان را در قرآن پیدا کنیم.
در قرآن خبرهای مربوط به ما هست؛
اما نمی توانیم آنها را پیدا کنیم؛
اگر امام زمان ع بیاید و به ما نشان دهد، تعجب خواهیم کرد.
اگرخودمان را مخاطب کلام خدا ببینیم و خود را بر قرآن عرضه کنیم ،در قرآن کریم خبرهای مربوط به خودمان را پیدا خواهیم کرد.
قرآن را خود خدا به ما نازل کرده است؛ پیامبر واسطه‌ای بوده که سخن خدا درباره ما را به ما برساند؛ مطالبش همگی درباره ماست؛ اگر قرآن را بخوانیم و درکمان از خودمان و زندگی‌مان عوض نشود آیا واقعا قرآن خوانده‌ایم؟
امام صادق ع فرمودند:
"خداوند عزیز جبار کتابش را بر شما نازل کرد و او راستگوی نیکوکار است؛ در قرآن خبر شما هست و خبر کسانی که قبل از شما بودند و خبر کسانی که بعد از شما خواهند بود و خبر آسمان و زمین؛ و اگر کسی که شما را از آن مطالب خبردار کند نزد شما بیاید قطعا تعجب خواهید کرد."
(اصول کافی، ج2، ص599 )
(کتاب فضل القران، حدیث3 )
آن چیزی که ما را به انبیاء گره می زند،
از دنیا بزرگتر شدن و توجه به دور دست هایی است که خیلی به ما نزدیک اند؛
اگر آن نزدیک ها را انسان دید و مشغول به دنیا نشد و چشمش دوربین شد،
دور هم برایش نزدیک می شود.
وقتی چشم نزدیک بین است دور ها را نمی بیند و از دورها غافل می شود.
اگر کبریای الهی بر دل نشست و
آدمی طالب شد،
دنبال راه و راهبر است ،
حضرت سلمان خبر شنیده بود که
پیامبری مبعوث می شود،
مال و منال و ثروت و اشرافیت را ترک کرده و سال ها آمده بود در اطراف مدینه می گشت تا پیامبرش را پیدا کند.
در نخلستانی کار می کرد ، حضرت را که دید نشانه بین بود ایشان را شناخت، پس سبد خرمایی آورد به صدقه و حضرت تقسیم کردندو خودشان نخوردند. سبدی دیگر آوردبه اسم هدیه ، حضرت خوردند... آدمی که طالب است با کمترین علامت پیغمبر را می شناسد؛ اما آن کسی که طالب نیست با بزرگترین علامت هم انکار می کند.
حضرت امیرالمومنین علیه السلام در خطبه قاصعه فرمودند که به نبی اکرم صلوات الله علیه و آله گفتند:
معجزه کن و بگو درخت بیاید.
حضرت اشاره کردند و درخت با سر و صدا کنده شد و آمد و شاخه هایش را روی دوش حضرت قرار داد.
آنها گفتند نشد سحر کردی، بگو برود سر جایش و نصفش بیاید.
حضرت دستور دادند و درخت دو نیم شد، نیمی اش آمد.
گفتند:
عجب ساحر بزرگی است...
قصه آدمی که طالب نیست این است.
...وَأَسَرُّوا النَّجْوَى الَّذِینَ ظَلَمُوا هَلْ هَذَا إِلَّا بَشَرٌ مِّثْلُکُمْ أَفَتَأْتُونَ السِّحْرَ وَأَنتُمْ تُبْصِرُونَ
(انبیاء/3 )
با هم دیگر نجوا می کردند می گفتند:
این هم بشری مثل شما است ولی سحر می کند ،شاعر است، خواب های خوبی می بیند، خواب هایش را روی هم جمع کرده و آمیخته با هم وکتابی درست کرده است.
در قران کریم خداوند متعال به پیامبران فقط سلام میکند:
سلام علی ابراهیم
سلام علی نوح فی العالمین
سلام علی موسی و هارون
سلام علی المرسلین
ولی آفریدگار عالم هستى، و تمام فرشتگانى که تدبیر این جهان به فرمان حق، بر عهده آنها گذارده شده است، برپیامبر اکرم(ص)صلوات مى فرستند «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّون» (احزاب/۵۶)
«یُصَلُّون» فعل مضارع است، برای استمرار است.
یعنی دائماً خدا و فرشته‌ها بر او صلوات می‌فرستند. با "إِنَّ" هم قطعیت را می رساند ،
"یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ ...."
اى کسانى که ایمان آورده اید!
شما نیز با این پیامِ جهان هستى هماهنگ شوید،
وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً...
امام صادق(ع) در معنی "وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً"فرمود:
یعنی
هُوَ التَّسْلِیْمُ لَهُ فِى الأُمُور
"ابو حمزه ثمالى " از «کعب» چنین نقل مى کند:
هنگامى که آیه فوق نازل شد، عرض کردیم: سلام بر تو را مى دانیم، ولى «صلات» بر تو چگونه است؟
فرمود: بگوئید:
"اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد کَمَا صَلَّیْتَ عَلَى إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیْدٌ مَجِیدٌ، وَ بارِکَ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد کَمَا بارَکْتَ عَلى إِبْرَاهِیمَ وَ آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیْدٌ مَجِیدٌ "
سلام» هم مانند سایر واژه‌هایی که متصل به اقیانوس معارف وحیانی در قرآن کریم شده‌اند، معادل ندارد.
معارف نهفته در" سلام "را فقط با نسیم معرفتی قرآن می توان حس کرد.
مثل
«سلام قولاً من رب رحیم»
یعنی وقتی آدمی به آن مقامات برسد، حقتعالی عالم رحمت را به او عطا میکند و او به مقام رحمت نائل می‌شود،
یعنی این سلام، سلام عالم رحمت است که رحیمیت حق تعالی متجلی است ،
یعنی مفهوم «سلام قولاً من رب رحیم »
فرق داردبا مفهوم مثلاً "سلام قولاً من رب غفور ..."
چون در" سلام رب غفور"
عالم مغفرت و عالم غفران، مطرح است.
یا در "سلام علی نوح فی‌العالمین "
مفهوم سلام بر نوح مشخص است،
اما « فی عالمین» یعنی چه؟
یعنی اهداء "مرتبه‌ای"از سلطنت عالم شهود و عالم ملکوت به حضرت نوح.
یا
حضرت عیسی تازه بدنیا آمده میفرماید:
سلام برمن ...
"السلام علَّی یوم ولدتُ و یوم اُبعثُ حیّاً"
چرا به خود سلام میکند ؟
و به دنبالش از روز ولادت و روز بعث خود می فرماید
آنهم نه "سلام "بلکه " السلام " با الف لام ...
"السلام "اسم خداست،
"هوالله الذی لااله‌الاهو الملک القدوس السلام "
و حضرت عیسی ع میفرماید:
"السلام علیّ "
خداوند متعال خود را «السلام» می خواند و
حضرت عیسی«والسلام علیّ» میگوید،
یعنی می خواهد بگوید که
هم‌اکنون، انوار حقتعالی رو در روی من تابش دارد و من با انوار حق زبانم باز شده است. با انوار حق است که مسجود ملائکه هستم، من با انوار حق پیامبر شده‌ام، با انوار حق سلطنت همه‌ی عالم ملک و ملکوت را به من سپرده‌اند. من آینه‌ی انوار حق می‌باشم و انوار جمال و جلال حق در من هویدا و تابناک و منعکس می‌باشد....
یا در
"تحیتهم فیها سلام "
بهشتیان وقتی می‌رسند به بهشت،
در بهشت به عالی‌ترین مرحله کمال می‌رسند.
چون بهشت جایگاه کمال است،بوی آن، جنات و انهارش و...شعور ملکوتی دارند، این ملائک، آن درختها، انهار،قصر و ...که نمی‌دانیم چه هستند، آگاهتر از شخص بهشتی به خودش هستند. برنامه‌های گذشته‌ی آنان را در دنیا میشناسند.
میگویند:
" سلام علیکم بما صبرتم فنعم عقبی الدار"
این سلام چه نوع سلامی است؟
این سلام اعطای عالم صبر است. این سلام به معنی«درود بر شما» نیست.
در این سلام، خادمان بهشت و اهل بهشت، عالم صبر را از جانب حقتعالی تسلیم فرد بهشتی میکند و
مقام توفیق را اعطا می‌نمایند.
و
قرآن کریم میفرماید:
آنجا«دارالسلام» است.
و حالات بهشتیان که وقتی با یکدیگردربالاترین مرحله‌ی کمال روبرو می‌شوند، بالاترین هدیه‌ای که به یکدیگر می‌دهند، سلام است.
رو در روی یکدیگر نشسته‌اند و میگویند درود بر شما...تا ابد تکرار میکنند!!
چرا انسانهای به تکامل رسیده روبروی هم بنشینند و دائماً بگویند «درود بر شما»؟!!
سلام ترجمه‌اش Hello نیست، درود نیست، احوال شما چطور است نیست، سلام سلامتی می‌آوردهم نیست!
قرآن کریم میفرماید:
"تحیتهم فیها سلام "
یعنی انسان‌ها در مراحل و مراتب تقرّب، سلام میکنند،
یعنی از حضرت حق تسلیم عوالم ملکوت را تقاضا میکنند و آسمان به آسمان پرواز میکنند و بالاتر می‌روند،
سلام ، یعنی تقاضای تسلیم و اعطای مقامات بالاتر و بالاتر...
سلام علیکم...
سوره-مبارکه- انبیاء
آیه 18
از نظر قرآن مجید شر و باطل اصالتی ندارد بلکه زائده ایست که به طفیلی حق پیدا می شود.
مثل سایه و نور یا ظلمت و نور، که هر دو هستند ولی ظلمت در مقابل نور اصالتی ندارد یعنی دو واقعیت که از دو منشا مختلف سرچشمه گرفته باشندوجود نداردکه یکی نور باشدو دیگری ظلمت ، بلکه اصل نور است وظلمت همان نبودن نور است.
باطل در عین اینکه اصالت ندارد، دوام و استمرار هم نداردولی گسترش ظاهری چشمگیر دارد که اگر چشم حقیقت بین نباشد انسان اصالت را به باطل می دهد و فکر می کند که حق چیز کوچکی است در مقابل باطل...]
یعنی با وجودیکه باطل یک امر طفیلی و غیر اصیل بیش نیست و بخاطر طفیلی بودن و غیر اصیل بودنش مثل «کف» فانی می گردد ولی هنگامیکه ظاهر می شود آنچنان ابعاد ظاهری گسترده ای دارد که انسان اگر عمیق نگر نباشد می گوید حق کو؟ هر چه هست باطل است. و این همان اشتباهی است که اغلب برای افراد رخ می دهد و از آنجا که دیدشان عمیق نیست می گویند: اگر حقی هم در جهان پدید آمده است مثل برفی بوده که زود آب شده و در جهان باطل حکومت می کند. غافل از اینکه آنچه که اصالت دارد حق است و باطل نیروی خود را از حق گرفته است و طفیل اوست ولی روی حق را پوشانیده است.
می فرماید:
بل نقذف بالحق علی الباطل فیدمغه فاذا هو زاهق و لکم الویل مما تصفون
(انبیا/18 )
آیات قبل از این آیه مربوط به اصل خلقت است ،
زندگی انسان و جامعه انسان تابع اصل خلقت است.
اگر اصل خلقت اساسش بر لهو و لعب و بازی و پوچی باشد انسان که یکی از مظاهر خلقت جهان است وجودش پوچ و جامعه اش هیچ و باطل خواهد بود،
اما قرآن می گوید «ما خلقنا السماء و الارض و ما بینهما لاعبین »
ما این جهان با این عظمت را آفریدیم و نمی خواستیم مانند کودکان که بازی می کنند و برای سرگرمی، میسازند و دوباره خراب می کنند، کاری کرده باشیم.
و بلا فاصله می فرماید: «بل نقذف بالحق... »
این آیه گوئی جواب سؤال مقدری است که کسی سؤال کند اگر عالم اساسش بر لعب و بازی و پوچی نیست،
پس اینهمه باطلها که در جامعه بشر وجود دارد چیست؟
مگر در عالم دروغ و خیانت وجود ندارد؟
مگر ظلم و تعدی و خونریزی و فساد نیست؟
پس اینهمه عقائد باطل و مسلکهای پوچ که در جامعه وجود دارد چیست؟
قرآن می فرماید:
اینها وجودهائی طفیلی هستند وقتی حق پدیدار می گردد، بحکم ضرورت در طفیل و جود حق اینها پدید می آیند ولی دوام ندارند و بزودی ناپدید می شوند.
«قذف» وقتی است که چیزی را بگیرند و با قوت بر تاب کنند،مثلا سنگی را بردارند و محکم بر انسانی یا شیشه ای بکوبند ، مخصوصا پرتاب کردن از راه دور،که شتاب و سرعت و قوت بیشترى دارد، این تعبیر بیانگر قدرت حق است ، کلمه "على" نیز مؤید این معنى است ، زیرا این کلمه معمولا در موارد"علو" به کار مى رود.
"ید مغه" به گفته راغب به معنى شکستن جمجمه و مغز سر است که حساسترین نقطه بدن انسان محسوب مى شود، تعبیر رسائى است براى غلبه ی کامل و قاطع .
قرآن می فرماید: «بل نقذف بالحق علی الباطل» حق را محکم بر باطل می کوبیم ومرکزیت فکری آن را منهدم می کنیم،
پس ناگهان آن
"فاذا هو زاهق" نه اینکه اول زاهق نبوده حالا چنین شد، خیر، بلکه چیزی بود که تا حق به جنگش نیامده بود بنظر مهم می آمد، همینکه حق به جنگش آمد، باطنش معلوم شد که اصلا چیزی نبوده است بلکه مثل بادبادکی بوده که بادش کرده باشد و حالا خالی شده است.
"و قل جاء الحق و زهق الباطل ان الباطل کان زهوقا "
(اسرا/81 )
بگو حق آمد، باطل تباه شد، ولی خیال نکنید که باطل قبلا عینیتی داشت و واقعیتی بود و حالا که حق آمد جای او را گرفت و پر کرد.
خیر: "ان الباطل کان زهوقا"
باطل از بین رفتنی بود،یعنی یک صورت و یک اندام محض و پوشالی بود، یک نمود بود ...
سوره مبارکه انبیا
آیات 19 تا 23
آیات مربوط به توحیداست. خداوند متعال بحث توحید را از راه های گوناگون بیان می دارد چرا که اساس دین توحید است و بقیه مسائل به نوعی فرع بر توحید هستند.
خداوند میفرماید مالکیت همه موجودات زنده در آسمان و زمین از آن خداست.
آفریننده و ایجاد کننده خداست.
او مالک همه چیز است.
خداوند رابطه اش با مخلوقات بعد از خلقت به صورت ربوبیت است ،
یعنی هم اصل وجودآفریدگان به خدا مربوط است و هم ادامه وجودشان.
یعنی لحظه به لحظه زندگی همه موجودات زنده ، باز به خدا برمی گردد.
که لحظه به لحظه نه فقط ابتدای امر ، بلکه دوام وجود هر موجود زنده ای به مشیت و اراده ذات الهی ادامه می یابد.
"و له من فی السماوات و الارض "
"و من عنده لا یستکبرون عن عبادته و لا یستحسرون ،یسبحون اللیل و النهار لا یفترون "
"و من عنده "
کسانی که نزد خدایند،مثل ملائکه و بعضی انسان ها که عندالله زندگی می کنند.
همه ی ما عندالله زندگی نمیکنیم.
خداوند اگر توفیق دهد موقع نماز احساس می کنیم که عندالله هستیم.
اما در سایر ابعاد زندگی مان عندالله زندگی نمی کنیم. بعضی ها در همین دنیا هم عندالله هستند مثل انبیا و اوصیا و اولیا...
حضرت امام راحل جمله ای داشت:
عالم محضر خداست...
این جمله را چه کسی درک می کند؟ آیا ما واقعا خودرا در محضر خدامی بینیم ؟
کسانی هستند که در همین دنیا هم عندالله هستند و در نزد خدا زندگی می کنند.
البته فردای قیامت همه عندالله را حس میکنیم. وقتی خطاب از محضر جلاله ی الهی صادر می شود که
من الملک الیوم؟
پاسخ داده می شود که
لله الواحد القهار.
آن سلطنت الهی را فردای قیامت همگی حس میکنیم اما در دنیا چه؟
ما عندالله زندگی نمی کنیم ،
"در دنیا زندگی می کنیم"
و خدا راشاید ببینیم آن هم موقع نماز آن هم اگر توفیق باشد.
ان الذین عند ربک
آن‌هایی به مقام عند رب می‌رسند و خدایی می‌شوندکه
لا یستکبرون عن عبادته
استکبار ندارند، آن وقت به مقام تسبیح می‌رسند یعنی از منظر بالاتری به عالم نگاه میکنند چون اسرار ربوبی را فهمیده‌اند آن وقت خدا را تنزیه میکنند عیب نمی‌بینند در چیزها برای خدا.
ماهایی که گاهی مواقع عیب‌های خودمان را به پای خدا می‌نویسیم و گله داریم از خدا، چون هنوز به آن مقامی نرسیده ایم که مدیریت و ربوبیت خدا در عالم را بفهمیم.
از ویژگی‌های موجودات عند رب این است که از عبادت خسته نمی‌شوند، استکبار هم ندارند، دوام سجود دارند. هم دوام تسبیح دارند، هم دوام سجود دارند، دائم السجده هستند ولی خستگی برای آنها نیست.
مقام آنها مقام عند ربی است یعنی وجود، وجود نوری است، با عالم بالا سنخیت دارد.
در موجودات مادی زوال و خستگی است مثلا حیوان و گیاه با اینکه "إِنْ مِنْ شَیْءٍ إِلاَّ یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ" هستند، ولی مقام عند ربی ندارندو در معرض زوال و خستگی هستند.
وقتی بار موجودات مادی سنگین‌تر از خودشان است فرسایشی می‌شود و از بین می‌روند،
ام اتخذوا آلهه من الارض هم ینشرون
آیا اینها در روی زمین خدایانی پیدا کرده اند که هم خلق کند و هم حیات دهد و هم بمیراند؟
اگر قیامت نباشد، عالَم، پوچ و باطل و عبث و هباء منثور است. مرگ، پوسیدن نیست، از پوست به در آمدن است؛ مرگ، آخر خط نیست اوایل راه است.
بعد از مرگ، سیرِ ابدی است و فاصلهٴ انسان از مرگ تا ابدیت، فاصله نامتناهی است وتمام شدنی نیست؛ اگر محدودیّتی هست مربوط به قبل از مرگ است.
اگر مرگ به معنای از پوست به در آمدن نباشد و اگر مرگ هجرت نباشد، جهان عبث است،
این همه اختلافات که هست بالأخره روزی باید روشن بشود یا نه؟
مکتبهای مختلف, آراء مختلف, اندیشه‌های مختلف؛ اختلاف مکتبها ،اختلاف آراء و اندیشه‌ها، که در دنیا حل نمیشود،باید یوم الحقی باشد که انسان و عالم از صوَر ذهنی و مفاهیم ذهنی به حقیقت عینی بیاید.
ام اتخذوا آلهه من الارض هم ینشرون
"نشور»، «انتشار» و «اِنشار» هم دربارهٴ مسائل خلقت دنیاست هم دربارهٴ مسائل خلقت آخرت. معبود آن است که بتواند بشرِ دنیا را خلق کند و اینها را در زمین منتشر کند.
"انتشار ", «نشور» و مانند آن هم دربارهٴ خلقت دنیا مطرح شده هم دربارهٴ خلقت آخر
لو کان فیهما آلهه الا الله لفسدتا
هشام بن حکم می گوید در محضر امام صادق(ع) نشسته بودم .
فردی آمد محضر امام (ع)و گفت که این جهان خدایان متعددی دارد.
امام به او فرمود:
این خدایانی که میگویی همه ضعیف اند؟ یا همه قوی اند؟ یا بعضی ضعیف و بعضی قوی اند؟ اگر هر دو قوی اند که چرا یکی قدرت را از دیگری نمی گیرد تا فقط خودش حکومت کند؟ اگر یکی ضعیف است که خودت اثبات توحید می کنی چون آنی که ضعیف است دیگر خدا نیست. این که هر دو ضعیف باشند هم که ممکن نیست. به علاوه بر این استدلال امام صادق(ع) فرمود ما می بینیم در این عالم یک تدبیر وجود دارد .
از آن اتم که ریزترین پدیده عالم تا کهکشان. همه باهم هماهنگند. ناسازگار نیستند. مانند شب و روزها ، تغییر فصل ها بهار و تابستان و پاییز و زمستان. اگر خورشید در یک زمان مشخص از یک نقطه طلوع کند هزار سال دیگر هم از همان سمت طلوع خواهد کرد.